Ο διακεκριμένος γλύπτης Τάκης Κοζόκος Επικ. Καθηγητής στην Πολυτεχνική Σχολή του Δ.Π.Θ Τμήμα Αρχιτεκτόνων και Μηχανικών και σημαντικός παράγοντας στην δημιουργία των Εργαστηρίων Τέχνης Αγίας Παρασκευής, μιλάει για το έργο του, την τέχνη, την καλλιτεχνική εκπαίδευση, καθώς και για την εμπειρία του στην Αυστραλία όπου για διάστημα δύο χρόνων βρέθηκε και δημιούργησε κατόπιν διεθνούς διαγωνισμού σε πρόγραμμα φιλοξενίας καλλιτέχνη ο οποίος έγινε από την κοινότητα του Kogarah (προάστιο του Σύδνεϋ) και υποστηρίχτηκε παράλληλα από το Ελληνικό Προξενείο του Σύδνεϋ, από την ΑΧΕΠΑ Νέας Νότιας Ουαλίας και τον Συλλόγου Λημνείων Σύδνεϋ.

Διαπιστώνετε πρόοδο στις εικαστικές τέχνες στην πατρίδα μας. Η κρίση λειτούργησε εποικοδομητικά ή αποτρεπτικά για κοινά και δημιουργούς;

Η πρόοδος στις εικαστικές τέχνες πραγματώνεται με την εργασία των εικαστικών στα εργαστήριά τους σε συνάρτηση με την αποδοχή και τα ενδιαφέροντα της ίδιας της κοινωνίας για την Tέχνη.

H οικονομική κρίση ανάγκασε πολλούς εικαστικούς να καταθέσουν τα μπλοκάκια τους και να κλείσουν τα εργαστήριά τους λόγω της υπερβολικής και άδικης φορολόγησης τους. Με αυτό τον τρόπο επαγγελματίες εικαστικοί έγιναν ή περιοδικά απασχολούμενοι με την τέχνη τους ή σταμάτησαν τελείως την εργασία τους στο εργαστήριο.

Η χώρα μας συγκριτικά με αυτό που συμβαίνει στο εξωτερικό ως αναφορά την διαχείριση (management) και την επιμελητεία από τους ειδικούς (curators) του εικαστικού προϊόντος βρίσκεται ακόμα στην εποχή του χαλκού.

Είναι τυχαίο νομίζεται ότι η Αθήνα το 2017 δεν έχει ακόμα Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης;

Οι αίθουσες τέχνης αντιμετωπίζουν την εικαστική δημιουργία στην χώρα μας χωρίς πρόγραμμα και στόχο. Αυτό σε συνδυασμό με το χαμηλό εμπορικό ενδιαφέρον του κόσμου δεν βοηθάει αλλά αποκαρδιώνει όλους όσους ασχολούνται με την Τέχνη.

Και βέβαια όταν αυτά συμβαίνουν στο εσωτερικό είναι πολύ φυσικό οι Έλληνες καλλιτέχνες να μην αντιμετωπίζονται με σοβαρότητα και στο εξωτερικό.

Γνωρίζουμε την πολύχρονη ενασχόλησή σας με την εκπαίδευση στο χώρο της τέχνης, τόσο από το πανεπιστήμιο όσο και από τα εργαστήρια και ξέρουμε πόσο πιστεύετε στην ανάπτυξη της τέχνης μέσα από την διαδικασία. Σήμερα, η καλλιτεχνική εκπαίδευση γνωρίζει άνθιση μέσα από σχολεία, ελεύθερα εργαστήρια και ΤΕΙ ΑΕΙ. Είμαστε στο σωστό δρόμο;

Από εδώ λοιπόν αρχίζουν όλα.

Τι έφερε την οικονομική κρίση στη χώρα μας; Μα και βέβαια η έλλειψη του «μέτρου» και η αυτόματη υποχώρηση από κάποιες αξίες οι οποίες συνέθεταν έναν τρόπο να βλέπουμε τα πράγματα εδώ στην Ελλάδα έως το 1980-90.

Μπορώ να θυμηθώ στοιχεία αυτού του «πολιτισμού» όπως η φιλία, η συναδελφικότητα. η αλληλεγγύη, ο σεβασμός, η πίστη, το όραμα …. πράγματα που έδιναν αξία στις σχέσης των ανθρώπων και χαρακτήριζαν τις συμπεριφορές τους με τον ένα η με τον άλλο τρόπο εποικοδομητικά και ενθαρρυντικά.

Πόσο αλήθεια ρόλο έπαιξε σε αυτή του την απόφαση προς την υποχώρηση από τις παραδοσιακές του αξίες η Εκπαίδευση και η Παιδεία που έτυχε ο «Νεοέλληνας»;

Σήμερα σε όλα τα κράτη τα οποία θέλουν να προσφέρουν σοβαρή Παιδεία στους πολίτες τους κεντρικό ρόλο στα εκπαιδευτικά τους συστήματα δίνεται στην ενθάρρυνση της δημιουργικής προσπάθειας μέσα από τις Τέχνες.

Ειδικά για τις μικρές ηλικίες, όταν δηλαδή το παιδί αρχίζει να μαθαίνει τον Κόσμο, το δημιουργικό παιχνίδι με μέσον τις Τέχνες αποτελεί αναμφισβήτητα το πιο πρόσφορο πεδίο για την εκπαίδευσή του σε θέματα κυρίως Γενικής Παιδείας.

Και αυτό συμβαίνει παντού στον κόσμο.

Στην Ελλάδα όλη αυτή η σκέψη απουσιάζει παντελώς από όλες τις βαθμίδες της Δημόσιας Εκπαίδευσης. Ακόμα και ένα μάθημα σχεδίου που υπήρχε στο Λύκειο για να βοηθήσει κάποια παιδιά να δώσουν ειδικές εξετάσεις που απαιτούνται στο κάτω- κάτω, σε κάποιες σχολές ΤΕΙ - ΑΕΙ , ακόμα και αυτό καταργήθηκε από τα σχολικά εκπαιδευτικά προγράμματα.

Ουσιαστικά ΔΕΝ υπάρχει καμία επαφή των νέων με θέματα Τέχνης παρά μόνο όταν φοιτήσουν σε κάποιες ειδικές σπουδές σε σχολές ΤΕΙ – ΑΕΙ.

Με αυτό τον τρόπο χάνεται από την Δημόσια Εκπαίδευση μια μοναδική εκπαιδευτική πιθανότητα από την παλέτα με τα μοντέλα εκπαίδευσης, μια πιθανότητα που θα άξιζε, νομίζω, καλύτερης μελέτης από τους σχεδιαστές των εκπαιδευτικών προγραμμάτων της Δημόσια Εκπαίδευση στη χώρα μας.

Ο μεγάλος Charles Bukowski λέει κάτι σοφό: «Ο δάσκαλος λέει κάτι απλό με δύσκολο τρόπο. Ο καλλιτέχνης λέει κάτι δύσκολο με απλό τρόπο»

Η Αυστραλία είναι ένας γόνιμος χώρος για τους δημιουργούς και ένα σχόλιο σας για τους απόδημους;

Η Αυστραλία είναι η χώρα των «ανοιχτών οριζόντων» για όλους ακόμα και για τους καλλιτέχνες. Μια χώρα που σε αντίθεση με την δική μας χώρα σου δίνει την αίσθηση ότι μπορείς να κάνεις τα πάντα. Το κυριότερο που είδα στην Αυστραλία ήταν ότι κάθε τι που κάνεις στην πορεία σου είναι και ένα μικρό σκαλί για να προχωρήσεις εμπρός.

Όλα υπολογίζονται και προσμετρούνται.

Το ένα φέρνει το άλλο, προχωράς….!

Δεν είναι και εκεί οι δρόμοι στρωμένοι με ροδοπέταλα αλλά, ίσως, επειδή ο ορίζοντας είναι τεράστιος μπορείς να χαράξεις πολλές και διαφορετικές πορείες προκειμένου να φτάσεις στον στόχο σου.

Εντύπωση μου έκανε επίσης και η αισθητή παρουσία τόσων πολλών ανθρώπων που μιλούν Ελληνικά, η Ελληνική Παροικία της Αυστραλίας.

Η επαφή και μόνο με τον κόσμο των «συγγενών Ελλήνων» που ζουν εκεί είναι από μόνη της μια σπάνια και μοναδική εμπειρία.

Στα πλαίσια του προγράμματος μου και με την βοήθεια του Προξενείο μας στο Σύδνεϋ το οποίο λειτούργησε ως κόμβος επαφών με τους Συλλόγους των Ελλήνων, το Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο του Σύδνεϋ, το Τμήμα Ελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Σύδνεϋ κλπ έγιναν διαλέξεις, παρουσιάσεις και διοργανώθηκαν Εικαστικά Εργαστήρια με θέμα την γνωριμία της παροικίας μας αλλά και των ξένων με τον Σύγχρονο Ελληνικό Πολιτισμό, τις Τέχνες και την Διανόηση.

Έγιναν πολλές διαλέξεις σε σημαντικούς χώρους της πόλης, όπως το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Σύδνεϋ (NSW Gallery), το Πανεπιστήμιο του Σύδνεϋ, το ΑΑC (Aus Academy of Commerce), το Kogarah Town Square Library and Cultural Centre ,το Hellenic Institute of Learning NSW Inc κλπ.

Στόχος αυτών των διαλέξεων ήταν η γνωριμία της παροικίας μας αλλά και των ξένων με τον Σύγχρονο Ελληνικό Πολιτισμό.

Παρακολούθησαν αυτά τα προγράμματα εκατοντάδες ομογενείς κάθε ηλικίας.

Οργανώθηκαν εργαστήρια για παιδιά και ενήλικες.

Με συνεντεύξεις το ραδιόφωνο, οι εφημερίδες αλλά και η τηλεόραση της Αυστραλίας έδειξαν ενδιαφέρον και στήριξαν αυτές τις εκπαιδευτικές δράσεις μας και ως αναφορά την παροικία αλλά και με άλλες κοινότητες που ζουν στην Αυστραλία.

Τα έργα που έγιναν στην Αυστραλία ήταν στον ορίζοντα της δημιουργικής σας προσπάθειας η μόνον παραγγελίες;

Καταρχήν βρέθηκα στην Αυστραλία κατόπιν διεθνούς διαγωνισμού σε πρόγραμμα φιλοξενίας ξένου καλλιτέχνη. Ο διαγωνισμός έγινε από την κοινότητα του Kogarah ( προάστιο του Σύδνεϋ) τα προγράμματα αυτά έχουν ανταποδοτικό χαρακτήρα. Δηλαδή η πόλη προσφέρει την διαμονή και ο καλλιτέχνης προσφέρει συμβολικά έργο του για την γλυπτοθήκη της πόλης ενώ παράλληλα συμμετέχει και στα πολιτιστικά δρώμενα της πόλης.

Δεν υπάρχει χρηματική αποζημίωση σε αυτά τα προγράμματα για τον καλλιτέχνη και η συμμετοχή είναι τιμητική.

Το μαρμάρινο ανάγλυφο έργο μου “the book of St George” έγινε και τοποθετήθηκε σε ειδική βάση -προθήκη στο Δημαρχείο της πόλης.

Στις αρχές Μαρτίου επίσης θα γίνουν και τα αποκαλυπτήρια ενός μνημειακού γλυπτικού έργου μου σε χαλκό για τα 100 χρόνια από την μάχη της Καλλίπολης (ANZAC 2016) στην κεντρική πλατεία του Kogarah.

Ετοιμάζεται κάποια έκθεση στο άμεσο μέλλον;

Προς το παρον γύρισα πίσω μετά από 2 χρόνια περιπλάνησης. Θα χρειασθώ χρόνο προκειμένου να τακτοποιήσω τις εικόνες, τις εμπειρίες και τα συναισθήματα από αυτό το ταξίδι. Παράλληλα γύρισα και πάλι στην Ελληνική πραγματικότητα και βρήκα την Ελλάδα πολύ αλλαγμένη μετά τα δύο αυτά χρόνια που εγώ ζούσα εκτός.

Πως να το πω… όλος αυτός ο θυμός, ίσως, έβγαλε προς τα έξω μια κακεντρέχεια. ένα νέο είδος μισανθρωπίας παράξενο και διαφορετικό από αυτό που ήξερα δύο χρόνια πριν φύγω από την Ελλάδα.

Παρόλα αυτά μικρές ομάδες των φίλων της Τέχνης συγκεντρώνονται ακόμα σε μικρότερους ίσως συνδυασμούς, τώρα πια, αλλά συγκεντρώνονται ακόμα σε κάποιες διαλέξεις, σε κάποια εργαστήρια, σε κάποιες εκθέσεις και εξακολουθούν να παίρνουν την ίδια απαραίτητη χαρά που χρειάζονται από την Τέχνη.

«Ο σκοπός της τέχνης είναι να ξεπλένει την ψυχή μας από τη σκόνη της καθημερινότητας» έλεγε ο Π. Πικάσο.

Ποια είναι σύμφωνα με την εμπειρία σας τα μυστικά για την συνταγή της επιτυχίας εργαστηρίων με την ευθύνη της τοπικής αυτοδιοίκησης;

Όπως ανέφερα και πάρα πάνω η παντελής απουσία μαθημάτων εικαστικού περιεχομένου από όλες τις βαθμίδες της Δημόσιας Εκπαίδευσης σπρώχνει όλους τους ενδιαφερόμενους είτε σε ιδιωτικά Φροντιστήρια – Εργαστήρια, για όσους έχουν την δυνατότητα να καλύψουν βέβαια αυτό το έξοδο, είτε η άλλη λύση είναι να αναλάβει η τοπική αυτοδιοίκηση αυτό τον εκπαιδευτικό ρόλο στο πλαίσιο μιας Πολιτιστικής Δράσης. Έτσι τα πρώτα Εικαστικά Εργαστήρια στους Δήμους ξεκίνησαν μέσα από τα Πολιτιστικά Κέντρα των Δήμων ως παροχή προς τους δημότες άλλοτε δωρεάν και άλλοτε με την μορφή της εθελοντικής εργασίας από τους προσφερόμενους κάθε φορά εικαστικούς δασκάλους.

Από την αρχή λοιπόν το τοπίο ήταν στημένο ως εξής.

Το Δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα αποποιείται τον ρόλο του ως αναφορά τα εικαστικά μαθήματα μάλλον γιατί τα θεωρεί χαμηλής εκπαιδευτικής αξίας και άρα περιττά. Οι Δήμοι από την άλλη μεριά θα ήθελαν να επιδείξουν Πολιτιστικές Δράσεις και με χαρά δέχονται τον εκπαιδευτικό αυτό ρόλο,

Αν τώρα αναλογισθείς την τύχη που είχαν τα εικαστικά προγράμματα στο Υπουργείο Παιδείας φαντάζεσαι τι γίνεται στους Δήμους.

Ποιος Δήμος θα στελεχώσει με το ειδικό εκπαιδευτικό προσωπικό τα Εικαστικά Εργαστήρια του και παράλληλα θα καταβάλλει το σοβαρό οικονομικό ποσό για τις υλικοτεχνικές υποδομές που απαιτούνται για τον σκοπό αυτό;

Ποιος Δήμος θα στήσει ένα σοβαρό θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας το οποίο σε βάθος χρόνου θα αρχίσει να αποδίδει τους καρπούς του;

Ποιος Δήμος θα αντιμετώπιζε την εργασιακή κατάσταση των δασκάλων εικαστικών και επιστημόνων, αυτών των Εργαστηρίων με σοβαρότητα;

Προσωπικά συνεργάστηκα για πάνω από 30 χρόνια με Δήμους πάντα υπό το καθεστώς της εργασιακής ομηρίας των ετήσιων συμβάσεων εργασίας.

(Τι πιο φυσιολογικό θα ήταν μετά από 30 χρόνια συνεχούς συνεργασίας να αντιμετώπιζε ο κάθε Δήμος το εργασιακό μας θέμα ως πάγια και διαρκείς υποχρέωση, όπως έγινε για τόσους άλλους εργαζόμενους στους Δήμους;)

Αλλά οι Δήμοι μας αντιμετώπιζαν πάντα με προχειρότητα, ως ένα πάρεργο.

Μιας και μιλάμε για τα «δικά μας», θυμάστε που λειτούργησαν τα πρώτα Εργαστήρια Τέχνης του Δήμου Αγίας Παρασκευής;

Λειτούργησαν στα μικρά γραφεία του τοπικού συμβουλίου στο Κοντόπευκο με πολύ εθελοντική εργασία από λίγους ανθρώπους και σε μια άλλη εποχή, εποχή οραμάτων.

Στα 30 χρόνια που είχα την τιμή να ασχολούμαι με τα Εργαστήρια Τέχνης θυμάμαι δυσκολίες και ατελείωτες προσπάθειες προκειμένου να πάρει επιτέλους στα σοβαρά ο Δήμος αυτή μας την προσπάθεια. Και ας είμαστε και από τα πιο δυνατά εικαστικά εργαστήρια στην Ελλάδα, και ας καμαρώναμε όλοι για αυτό που είχαμε καταφέρει με τα λιγοστά μας μέσα, οι δάσκαλοι εικαστικοί παρέμεναν απλήρωτοι για μεγάλα χρονικά διαστήματα και η όλη μας προσπάθεια ήταν πάντα κρεμασμένη θεσμικά από ένα λεπτό σκοινί.

Έτσι λοιπόν όταν τα πράγματα δεν παίρνουν μια θεσμική πραγματική υπόσταση και όταν όλα είναι στην διάθεση της εκάστοτε τοπικής αρχής και μόνο, τότε είναι μόνο θέμα τύχης το πότε θα έρθει το άδοξο τέλος.

Δεν πιστεύω ότι με αυτές τις διοικητικές δομές και τα «εργαλεία» που υπάρχουν σήμερα στην τοπική αυτοδιοίκηση να μπορούν οι Δήμοι υπεύθυνα να αναλάβουν ένα τέτοιο εκπαιδευτικό έργο.

Το μυστικό για την συνταγή της επιτυχίας εργαστήριων όπως της Αγίας Παρασκευής, τα οποία έζησαν στιγμές δόξας, αλλά και άλλων όπως της Χαλκίδας, της Πάτρας, της Λαμίας, της Καλαμάτας... έχει να κάνει με πρόσωπα και ευκαιρίες συνεργασίας πολύ σπάνιες.

Επί Υπουργίας στο ΥΠΠΟ του Σταύρου Μπένου άνοιξε το 1996 - 2006 ένα δεκαετές ειδικό πρόγραμμα οικονομικής ενίσχυσης και θεσμικής οργάνωσης των σοβαρότερων Εργαστηρίων σε όλη την χώρα μέσω του Δικτύου Εικαστικών Εργαστηρίων του ΥΠΠΟ.

Τα Εργαστήρια του Δήμου Αγίας Παρασκευής ήταν από τα 3 πρώτα εικαστικά εργαστήρια που εντάχθηκαν στο Δίκτυο Πόλεων του ΥΠΠΟ.

Τα Εργαστήρια εξοπλίστηκαν και οργανώθηκαν με Καλλιτεχνικούς Διευθυντές και προγράμματα σπουδών τα οποία έδιναν το χαρακτήρα Δημοτικών Σχολείων Τέχνης χάρη βέβαια και σε Δημάρχους οι οποίοι την εποχή εκείνη άρπαξαν αυτή την δυνατότητα και μας έδωσαν την ευκαιρία να ανοίξουμε τα φτερά μας και να προσφέρουμε έργο στο Δήμο και έξω από τα στενά όρια των μαθημάτων μας.

Έγιναν πολλές και σοβαρές εκδηλώσεις εκείνη την περίοδο. Τα Εργαστήρια Τέχνης του Δήμου Αγίας Παρασκευής βρέθηκαν στο προσκήνιο των Πολιτιστικών δραστηριοτήτων και έγιναν πλέον γνωστά σε όλη την Ελλάδα. Χιλιάδες κόσμος επισκέπτονταν τις εκδηλώσεις μας και οι σπουδαστές μας έφτασαν τους 800 σε 30 και πλέον ειδικά μαθήματα τα οποία συμπλήρωναν τις εκπαιδευτικές ανάγκες των σπουδαστών μας τόσο σε θεωρητικό όσο και σε εργαστηριακό επίπεδο.

Η σοβαρότητα των προγραμμάτων μας ήταν τέτοια ώστε τα παρακολουθούσαν ακόμα και φοιτητές από την Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών.

Δεν θέλω να αναφερθώ σε πρόσωπα και πράγματα. Όλοι όμως γνωρίζουμε ότι τόσο η Δημαρχεία του Β. Γιαννακόπουλου στην πρώτη περίοδο όσο και οπωσδήποτε η Δημαρχεία του Γ. Σιδέρη με το επιτελείο τους λειτούργησαν προς όφελος των Εργαστηρίων Τέχνης του Δήμου Αγίας Παρασκευής.

Δυστυχώς το πρόγραμμα του ΥΠΠΟ τελείωσε το 2006.

Μετά από αυτό ξαναβρεθήκαμε και πάλι σε θεσμικό κενό και φυσικά ήταν θέμα τύχης πλέον το μέλλον μας. Αυτή η τύχη μας εξαντλήθηκε επί της Δημαρχίας του Β. Ζορμπά το 2010 όταν με την αδιαλλαξία και την προχειρότητα με την οποία αντιμετωπίστηκαν τα θέματά μας αναγκαστήκαμε σε παραίτηση, λόγω αδιεξόδου, τόσο ο Καλλιτεχνικός Διευθυντής όσο και οι μισοί από τους δασκάλους των Εργαστηρίων.

Τα Εργαστήρια Τέχνης, όπως ήταν φυσικό, άλλαξαν μορφή και από μια Σχολή με ολοκληρωμένο πρόγραμμα σπουδών και πολιτιστικό πεδίο δράσεων, έγιναν εργαστήρια «δημιουργικής απασχόλησης».

Οι δάσκαλοι έκαναν ότι μπορούσαν, όπως είναι φυσικό, για να κρατήσουν μέσα στα όρια των «προσωπικών τους εργαστηρίων» τους σπουδαστές τους.

Τα δε ενδιαφέροντα των σπουδαστών εξαντλούνται πλέον, κυρίως, μέσα στα όρια ενός δασκάλου και ενός εργαστηρίου.

Αποτέλεσμα όλων αυτών τα Εργαστήρια του Δήμου μας να χάσουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους ως προς τον εκπαιδευτικό στόχο τους, να χάσουν την πρωτοπορία τους και την ιστορία τους, να εξαφανισθούν μέσα σε μία εσωστρέφεια και τελικά να χαθούν ανάμεσα στα τόσα άλλα εργαστήρια «δημιουργικής απασχόλησης».

Αυτή ακριβώς η εικόνα με διαφορά χρόνου είναι και η τύχη όλων των σοβαρών εικαστικών Εργαστηρίων σε όλη την Ελλάδα. Με λύπη είδαμε να κλείνουν και να αποψιλώνονται από το εκπαιδευτικό δυναμικό τους τα ιστορικά εργαστήρια της Πάτρας, της Λαμίας κλπ.

Ειδικά μιλώντας για τα Εργαστήρια του Δήμου Αγίας Παρασκευής τα οποία κλείνουν φέτος περίπου 40 χρόνια συνεχούς λειτουργίας τα προβλήματα συνεχίζουν ακόμα να είναι τα ίδια δηλαδή «πότε θα πληρωθούν οι δάσκαλοι και αν θα πληρωθούν τελικά».

40 χρόνια μετά. Τυχαίο; Όχι.

Το ερώτημα πάντως μένει το ίδιο για την κάθε τοπική κοινωνία και αυτοδιοίκηση όσο και για την ίδια την πολιτεία.

Θέλουμε να ασχοληθούμε σοβαρά με την εικαστική εκπαίδευση; Πιστεύουμε ως κοινωνία στην επένδυση για την εξέλιξή μας μέσα από την γνώση και την προσωπικής έκφρασης; Πιστεύουμε τελικά ότι η Τέχνη μπορεί να αλλάξει όχι μόνο εμάς αλλά και όλο τον κόσμο.;

Εγώ μπορώ να πω ότι ήμουν από τους τυχερούς γιατί πρόλαβα και έζησα μαζί με πολλούς σπουδαστές των Εργαστηρίων Τέχνης όμορφες και λαμπρές στιγμές και για τα Εργαστήρια και για τον Δήμο μας.